Folke Nauta, piano linkerhand
Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet
Prisma Strijktrio
Al maanden zijn wij in de ban van het fascinerende verhaal van Paul Wittgenstein.
Het is 1914; Paul Wittgenstein heeft als jonge veelbelovende pianist zojuist zijn debuut gemaakt in de Gouden Zaal van de Wiener Musikverein als de oorlog uitbreekt. Zonder zich te bedenken trekt hij ten strijde aan het oostfront en verliest al in de eerste dagen van de oorlog zijn rechterarm. Ondanks dat verlies zet Wittgenstein zijn carrière als concertpianist voort. Hij gebruikt zijn onuitputtelijke familiefortuin om de beste componisten van zijn tijd opdrachten te verstrekken voor werken voor piano linkerhand. Daar hebben wij bijvoorbeeld het beroemde concert van Maurice Ravel aan te danken.
Er is ook - en dat is veel minder bekend - kamermuziek voor Wittgenstein geschreven. Er ligt een schat aan materiaal dat wij met zijn vijven aan het bestuderen zijn en telkens valt ons op hoe open de muziek met een eenhandig pianopartij klinkt en hoe gelijkwaardig de instrumenten zijn in vergelijking met de piano-kamermuziek die we al kennen.
Binnenkort gaan de eerste concerten plaatsvinden in het kader van het Wittgenstein project met het programma 'Wien bleibt Wien!’ waarin we focussen op het muziekleven in het Wenen van de 19e eeuw. In een volgend programma later dit jaar gaan we inzoomen op de figuur Paul Wittgenstein, met werken van persoonlijke vrienden, meest werken die volkomen ten onrechte op de plank liggen in plaats van op de lessenaars.
'Wien bleibt Wien!’ bevat werken van Mozart, Richard en Johann Strauss en de intense romantische en onterecht vergeten kwintetten van Franz Schmidt voor piano linkerhand, klarinet en strijktrio.
Er zijn twee versies van Wien bleibt Wien, samengesteld rondom twee verschillende kwintetten van Franz Schmidt. Zie voor een eerste impressie de trailer.
Versie 1, met het kwintet in Bes:
Wolfgang Amadeus Mozart Kwartet voor klarinet, viool, altviool en cello, naar Vioolsonate nr. 26 in Bes
Franz Schmidt Intermezzo voor piano linkerhand
Richard Strauss Variationen für Streichtrio über 'Das Dirndl is harb auf mi'
Franz Léhar Zwei Herzen im Dreivierteltakt
Johann Strauss jr. Wiener Blut
(pauze)
Franz Schmidt Kwintet in Bes
Johann Schrammel Wien bleibt Wien
Wenen! Plezier en melancholie, behoudzucht en avant-garde, sjiek en shabby.
Met al zijn tegenstellingen een ideale plek voor kunstenaars. Mozart schreef er zijn rijpere vioolsonates, die zo’n doorslaand succes waren dat tijdgenoot Johann André al snel een versie voor klarinet en strijktrio arrangeerde, simpelweg omdat er vraag naar was vanuit de markt.
Richard Strauss haatte het als men hem vroeg of hij familie was van Johann Strauss, de Weense Walsenkoning. Toch liet hij een eigen paleisje bouwen in Park Belvedère, om er als tegenhanger van zijn bloedserieuze opera’s de opera buffa Der Rosenkavalier te schrijven, welhaast een parodie op de Weense Wals met zijn spel van aantrekken en afstoten. Het werd zijn grootste succes. Richard Strauss op zijn lichtvoetigst kunnen we horen in zijn Variaties voor strijktrio over het volkswijsje ‘Das Dirndl is harb auf mi’, het meiske is boos op mij…
Temidden van het tumult rond de Tweede Weense school van Arnold Schönberg cs. - niet door alle Weners gewaardeerd - bleef Franz Schmidt trouw aan het hoogromantische idioom. Met pianist Paul Wittgenstein, die zijn rechterarm verloor in de Eerste Wereldoorlog, had hij een bijzonder goed contact. Wittgenstein bestelde bij Franz Schmidt maar liefst zes composities tussen 1923 en 1938. In de kamermuziekwerken valt op hoe Schmidt de piano als gelijkwaardige partner van de andere instrumenten behandelt. Hoe complex de éénhandige pianopartij ook bij vlagen is, nergens is de virtuositeit een doel op zich. Het kwintet in Bes ontstond in 1932, het jaar waarin Schmidt zijn dochter Emma verloor. Een sfeer van rouw doordrenkt het hele werk. Het laatste deel heeft een Slavisch aandoend hoofdthema waarin het licht tenslotte toch lijkt te winnen. Een meeslepend slot van een groots werk dat veel te weinig bekend is geworden.
Nee, in de walsen van Johann Strauss en Franz Léhar spelen de ernstige zaken des levens even geen rol. Muziek is er voor het plezier. Wien bleibt Wien.
Versie 2, met het kwintet in A:
Wolfgang Amadeus Mozart Kwartet voor klarinet, viool, altviool en cello, naar Vioolsonate nr. 26 in Bes
Franz Schmidt Intermezzo voor piano linkerhand
Johann Strauss jr. Wiener Blut
Johann Schrammel Wien bleibt Wien
Pauze
Franz Schmidt Kwintet in A
Wenen! Plezier en melancholie, behoudzucht en avant-garde, sjiek en shabby.
Met al zijn tegenstellingen een ideale plek voor kunstenaars. Mozart schreef er zijn rijpere vioolsonates, die zo’n doorslaand succes waren dat tijdgenoot Johann André al snel een versie voor klarinet en strijktrio arrangeerde, simpelweg omdat er vraag naar was vanuit de markt.
Temidden van het tumult rond de Tweede Weense school van Arnold Schönberg cs. - niet door alle Weners gewaardeerd - bleef Franz Schmidt trouw aan het hoogromantische idioom. Met pianist Paul Wittgenstein, die zijn rechterarm verloor in de Eerste Wereldoorlog, had hij een bijzonder goed contact. Wittgenstein bestelde bij Franz Schmidt maar liefst zes composities tussen 1923 en 1938. In de kamermuziekwerken valt op hoe Schmidt de piano als gelijkwaardige partner van de andere instrumenten behandelt. Hoe complex de éénhandige pianopartij ook bij vlagen is, nergens is de virtuositeit een doel op zich. Het kwintet in A is afgezien van een Toccata voor piano solo de zwanenzang van Franz Schmidt. Met een tijdsduur van meer dan 50 minuten is het een lijvig stuk. Na de voltooiing sprak Paul Wittgenstein bij Schmidt zijn zorgen uit over het tweede deel, een Intermezzo voor piano solo. Zouden de medemusici en het publiek zo’n solo middenin een kamermuziekwerk wel kunnen waarderen? Schmidt, eerst enigszins gekrenkt, draaide later bij en componeerde als alternatief een extra Adagio voor alle vijf musici. De zorgen van Wittgenstein bleken later overigens ongegrond, en het werk werd als vijfdelig werk uitgegeven. In dit programma hoort u vóór de pauze het Intermezzo en de overige vier delen van dit bijzondere werk na de pauze.
Nee, Johann Strauss en Johann Schrammel hielden niet van lijvige stukken. Muziek is er voor het plezier. Wien bleibt Wien.